Abbas Vesim Efendi

"

ABBAS VESİM EFENDİ

Osmanlı tabibi ve astronomi bilgini.

(ö. 1175/1761-62)

“Abbas Vesim Efendi (Kambur Vesim) birçok alanda oldukça başarılı görevlerde bulunmuştur. Hattatlık, Şairlik, Hekimlik ve Astromoni ile ilgili çalışmalar yapmıştır. İstanbul’da dünyaya gelen Abbas Vesim Efendi’nin hangi yıl dünyaya geldiği bilinmiyor olsa da 1760 yılında ölmüştür. Kambur Vesim Efendi olarak tanınan Vesim Efendi aynı zamanda Derviş Tabip lakabı ile halk tarafından oldukça sevilen bir doktordur. 

Verem hastalığı ile ilgili yaptığı çalışmalar ile tanınmış olan Kambur Vesim, Verem hastalığının teşhisi ve tedavisi ile ilgili birçok yöntem geliştirmiştir. Dönemin en tanınan tıpçılarından olan Ömer Şifai’nin oğlu olarak dünyaya gelen Kambur Vesim, tıp bilimiyle yakından ilgilenmiş, babasından öğrenmiş olduğu Farsça dili üzerinden şiirler yazmıştır.

Bursalı tabip Ali Efendi ile Kazasker ve Reisül-etibba Kâtipzade Mehmet Refi Efendi’nin yazmış olduğu eserleri incelemiş ve bu kişilerin bilgilerinden yararlanarak kendi tedavi yöntemlerini ve araştırmalarını yapmaya devam etmiştir. Astronomi çalışmalarına başlamadan önce Ahmet-i Mısrî’den uzun bir süre ders almış ve yine bu derslerden öğrendiği bilgileri gökyüzünü inceleyerek geliştirmeye devam etmiştir. Fizik çalışmalarına merak sarmış olan Kambur Vesim Efendi bu konuda da Yanyalı Esat Efendi’den eğitim almıştır. Ayrıca, İstanbul Galata’da oturan Batılı doktorlar ile ahbaplık kurduğu dönemlerde Latince ve Fransızcayı öğrenerek bu dillerde yazılmış olan birçok kaynaktan yararlanarak İslam tıp bilimine yenilikler katmıştır. Bu dönem içerisinde dil üzerine de çalışmalar yapan Kambur Vesim Efendi İtalyanca öğrendikten sonra İtalyanca tıp metinlerini Osmanlıcaya çevirmiş kendinden sonraki gelecek olan öğrencilere birçok bilgiyi hazır hale getirmiştir.

Bir süreliğine tıp çalışmalarını geliştirmek üzere Hicaz, Şam ve Mısır’a gitmiş olan Kambur Vesim Efendi döndüğünde araştırmış olduğu tüm bilgileri öğrencilerine ders olarak vermeye sürdürmüştür. Tıp alanındaki bilgisini sürekli geliştirme amacı ile zaman zaman seyahatlere çıkan ünlü tıp bilimcisi İstanbul’a döndükten sonra bir eczane ve hastalarını tedavi etmek için muayenehane açarak sağlık hizmetleri vermeyi sürdürmüş birçok insanı hastalıktan kurtararak sağlıklarına kavuşturmuştur. İstanbul’da yaşamış olduğu 40 yıl süresince insanların sağlığı üzerinde çalışmalarını sürdürmüş olan Kambur Vesim Efendi halk ile iç içe yaşayan bir doktor olarak bilinmekte. Tedavi ettiği her hastasından farklı bir bilgi öğrenerek kendisini geliştiren Kambur Vesim Efendi tıp bilgisini deneyimleri sonucunda geliştirmeyi başarmıştır. Ayrıca bu dönem içerisinde Tasavvuf’a yönelmiş olan Kambur Vesim Efendi Halvetî ve Kâdiri tarikatlarına da katılmıştır.

“Tıbb-ı Cedid-i Kimyevi”ismi ile yayınlanmış olan eseri ile Verem hastalığına dair oldukça faydalı bilgiler yer almaktadır. Kambur Vesim Efendi tıp bilimi ile ilgilenen hekimlerin öncelikle fizik, mekanik, kimya bilimlerini iyi bilmeleri gerektiğini savunmuştur. Tıpkı İbn-i Sina gibi kendisinden önce yaşamış olan tıp bilginlerinin çalışmalarını yakından takip ederek kendi bilgilerini geliştirmiş olan Kambur Vesim Efendi insanları tedavi ederken öğrenmiş olduğu bilgileri de denemiş oluyordu. “Düstur-ül-Vesim fi Tıbb-il-Cedidvel-Kadim” eserini kaleme alan Kambur Vesim Efendi, doğu ile batı tıp bilimini harmanlayarak ortaya çıkardığı bu eseri ile tıp biliminin arasındaki sınırları kaldırmış oluyor. Eserin ilk bölümünde organlar hakkında geniş bilgilerin sunulduğu bu eserin ikinci bölümünde daha çok kadın ve çocuk hastalıkları hakkında bilgiler kaleme alınmıştır. Kitabın üçüncü bölümü incelendiğinde ise, vücutta oluşan şişlikler, mide hastalıklarından olan ülser ve benzeri mide rahatsızlıkları, dördüncü ve son bölümde ilaçlar hakkında ve ilaçların kullanım oranları ile ilgili geniş bilgiler yer almaktadır.

Nehc-ül-Bülûg fî şerhi Zîc-i Uluğ
adlı eserin ilk sayfası

Kambur Vesim Efendi tıp bilimi ile ilgili eserlerinin dışında da eserler vermiştir. Bu eserlerinden birisi “Uluğ Bey Zici” eseridir. Türkçe olarak kaleme alınmış olan bu eserinde astronomik bilgiler yer almaktadır. Enlem ve Boylam ile ilgili konulara değinilmiştir. Takvim incelemelerinin de yer aldığı bu eserde, Eski Türk Takvimleri detaylı olarak incelenmiş, bu takvimler ile ilgili bilinmeyen birçok özellik ortaya çıkarılırken aynı zamanda İbrani ve Rumi takvimlerine ait bilgiler de bu esere ek olarak eklenmiştir. Abbas Vesim Efendi, tıp ile ilgili yaptığı araştırmalar sonucunda dizanteri hastalığı ile ilgili birçok bilgiyi dünyada ilk defa veren kişi olarak da bilinir. Dizanteri hastalığının bulaşarak diğer insanlara geçtiğini ilk olarak ortaya atan kişidir. Bu hastalığın nasıl tedavi edileceğini de yine kendi deneyimleri ile bulmuş ve birçok insanı bu hastalıktan kurtarmayı başarmıştır. Ayrıca Verem ile ilgili olarak mikropların ilk olarak akciğerde oluştuğunu ve Verem hastalığının akciğerdeki bu mikropların yayılmasından dolayı hastaları ölüme götürdüğünü belirtmiştir. Dönemin en iyi hastanelerinden olan Şişli Etfal Hastanesi Başhekimi olan İbrahim Paşa tarafından yayınlanmış olan bir yazıda Kambur Vesim Efendi hakkında şu not dikkat çekmiştir. “Vesim Abbas, hastalık mikropları­nı Avrupalılardan 300 yıl önce keşfettiğini, verem ve frengi hastalıkla­rının tedavisi konusundaki görüşlerinin ne kadar yerinde olduğunu, ancak 20.yüzyıl başında kabul edilmiştir”

ESERLERİ

BİLİM:

• Düstûr el-Vesim,
  
• Tıbb-ı Cedîd-i Kimyevî,
  
• Düstûr-ül-Vesîm fî Tıbb-il-Cedidvel-Kadîm,
  
• Vesîlet-ül-Metâlib fî ilm-it-Terâkib,
  
• Nehc-ül-Bülûg fî şerhi Zîc-i Uluğ,
  
• Nehc-ül-Bülûğ.

EDEBİYAT:

• Divân,
• Risâlet-ül-vefk